Pięć twarzy Berlina

Tętniący życiem industrialny krajobraz należy do trwałych komponentów filmowego obrazu. Pierwszy, publicznie wyświetlany film braci Lumière ukazywał wyjście robotników z fabryki w Lyonie. Od tego czasu miasto, wraz z jego najmroczniejszymi zakamarkami, stało się dla reżyserów niezmiennym źródłem inspiracji, a w licznych wizjach urosło wręcz do rangi niespersonifikowanego bohatera. Co więcej, nasze postrzeganie światowych metropolii wielokrotnie tożsame jest z owymi kinematograficznymi wyobrażeniami. To Nowy Jork -Woody Allena, Paryż – Jeana Luca Godarda, czy Rzym – Roberto Rosseliniego. A jak w kadrze kamery reprezentuje się Berlin? W przygotowanej przeze mnie „piątce” ważnych, berlińskich filmów, przeważają niestety pozycje niemieckich reżyserów. Trochę szkoda, że urok tego miasta nie został jeszcze w pełni wykorzystany, ale kto wie, może wszystko przed nami.

5. Berlin – Symfonia wielkiego miasta/Berlin.Die Sinfonie der Großstadt

Ranking otwieram niekwestionowanym klasykiem, bo jak pisać o Berlinie nie zaczynając od Symfonii wielkiego miasta Waltera Ruttmanna z 1927 roku. W ponad godzinnym, awangardowym dokumencie autor ukazuje jeden dzień z życia niemieckiej stolicy. Dynamiczny, i jak na owe czasy niezwykle nowatorski montaż sprawił, że film zaliczany jest do arcydzieł światowej kinematografii. Dla widza niezainteresowanego warsztatowymi kwestiami, będzie to na pewno niezwykła podróż w czasie, która pozwoli mu poczuć niepowtarzalny klimat lat dwudziestych.

4. Królik po berlińsku

Nie wiem, czy potrafiłabym wskazać inny film, który ważny, historyczny temat kreśli z tak niecodziennej perspektywy. Uszate zwierzaki towarzyszą nam w seansie przedstawiającym historię budowy i upadku muru berlińskiego, stając się bezpośrednią alegorią losu i kondycji ludzkiej w owym czasie. Nagradzany na wielu festiwalach dokument Bartosza Konopki w nieco bajkowy, ale jednocześnie mocno zideologizowany sposób obrazuje portret powojennego Berlina. Autor zostawił odbiorcy mały margines interpretacyjny, zbyt jednoznacznie narzucając główne przesłanie. Nie ulega jednak wątpliwości, że widoków samego miasta jest tu dużo, a w tym zestawieniu przede wszystkim o to chodzi.

3. My, dzieci z dworca zoo/Christiane F. – Wir Kinder vom Bahnhof Zoo

Z nie do końca znanych przyczyn, filmy o narkomanach robią zawsze furorę. Większość z nich, zgodnie z polityczną poprawnością, staje oczywiście krytycznie wobec poruszanego problemu, wywołując u odbiorcy (przynajmniej tego „ukształtowanego”) szok mieszający się z niesmakiem. My, dzieci z dworca zoo zrealizowany na podstawie pamiętników byłej narkomanki Christiane F., mimo swoich 32 lat! nadal budzi silne emocje i z równym zainteresowaniem oglądany jest przez kolejne pokolenia. Szare i bure miasto idealnie komponuje się ze stanem psychicznym młodych, uzależnionych bohaterów, a sam tytułowy Dworzec Zoo w równym stopniu odstręcza, co fascynuje – jako miejsce wielkich ludzkich dramatów.

2. Berlin Alexanderplatz: Dzieje Franciszka Biberkopfa/Berlin Alexanderplatz

Dla jednych Rainer Werner Fassbinder był filmowym rzemieślnikiem, dla innych, niedoścignionym artystą. Jedno pozostaje bezsprzeczne, należał on do grona niezwykle płodnych i kontrowersyjnych reżyserów, którego twórczość odkrywana jest wciąż na nowo. Nakręcony w 1980 roku czternastoodcinkowy serial, jako jeden z nielicznych w jego filmografii dotyczył Niemiec Wschodnich. Smutna opowieść o Franzu Biberkopfie, osadzona w równie przytłaczającym pejzażu Berlina, nie nastraja optymistycznie. Dzieło znalazło się w 2005 roku na liście Time wśród stu, największych filmów w historii.

1. Niebo nad Berlinem/Der Himmel über Berlin

Finałową „piątkę” zamykam dziełem Wima Wendersa, którego nie trzeba chyba nikomu przedstawiać. Urodzony w Düsseldorfie reżyser, ma na swoim koncie lepsze i gorsze projekty. Nakręcone w 1987 roku Niebo nad Berlinem bezsprzecznie należy do tych pierwszych i zgodnie z opinią niektórych stanowi obowiązkową filmową lekturę. Niezwykle poetycki, a przez to też niełatwy w odbiorze obraz, balansuje między jawą a snem, fantazją a rzeczywistością. Historia miłości Anioła i cyrkowej akrobatki tylko pozornie stanowi centralny punkt filmu. Berlin u Wendersa po raz kolejny uwikłany zostaje w historyczny kontekst, a my na ekranie rozpoznać możemy Plac Poczdamski, Sigessäule i chociażby Kościół Pamięci Cesarza Wilhelma.

Martwi mnie trochę, że współcześni twórcy nie są z reguły zainteresowani aktualnym wyglądem Berlina (nieliczne wyjątki, jak Berlin Calling (2008)) czy Edukatorzy (2004), samo miasto raczej marginalizują), posługując się nim przede wszystkim, jako swoistego rodzaju wehikułem, przenoszącym nas w nie całkiem jeszcze odległe regiony historii. Ogromną popularnością na przełomie XX i XXI wieku cieszyły się filmy wpisujące się w tzw. nurt ostalgii, czyli obrazy o tęsknocie za czasami Niemieckiej Republiki Demokratycznej (Good bye, Lenin! (2003), Sonnenallee (1999)). Z wielkim zainteresowaniem pozostaje mi śledzić najnowsze pozycje, które ukażą wielokulturowość i niesamowitość dzisiejszego Berlina.

Sigurlin